08 mei Rationele keuzes? Vergeet het maar!
Laten we er vanuit gaan dat de meesten van ons het erg prettig vinden om voor zichzelf beslissingen te nemen, noem het eenvoudigweg ‘je eigen pad’ volgen. Die vrijheid van handelen is bijvoorbeeld in veel gevallen de reden waarom je hebt gekozen voor een zelfstandige functie, of ondernemer bent geworden. Maar hoe vrij ben je eigenlijk echt?
Zelfstandig zijn betekent impliciet eindverantwoordelijk zijn voor de zaak, dus omgaan met de omstandigheden, zorgen dat de continuïteit niet in het geding komt, en (veel) keuzes maken. Daarbij zijn er vaak zoveel opties dat kiezen niet meevalt, omdat er eigenlijk altijd voor een andere stap of andere keuze ook wel iets te zeggen valt.
Wat je graag wilt, is weten wat de consequenties zijn en deze kunnen overzien
Maar dat is soms net zo ongewis als de noteringen op de beurs. De stelling ‘ondernemen is inherent aan risico’s nemen’ is inderdaad een feit.
Nu nam ik een tijdje geleden deel aan een rondetafelgesprek op Nyenrode, met als thema: het managen van risico’s. Ik verkeerde in goed gezelschap van overwegend financieel en op bedrijven gerichte collega’s. De discussie ging o.a. over modellen die suggereren dat we risico’s kunnen beheersen. Complexe en uitgedokterde modellen die bedrijfsrisico’s niet alleen inventariseren maar ook waarderen met een wegingsfactor, zodat we daarmee uiteindelijk kunnen bepalen welke maatregelen we inzetten, en die ook bedrijfseconomisch verantwoord zijn.
Maar wat mij stak in die hele discussie; het blíjven modellen
We blijven namelijk inspelen op een zekere verwachting, en we weten ook dat we diezelfde risico’s niet geheel kunnen uitsluiten. En daarmee blijft het net zo ongewis als de schommelingen op de beurs. De verwachting speelt dus een grote rol. Misschien wel de hoofdrol. Want aan elke beslissing kleeft een verwachting. En wie bepaalt die verwachting? We zijn geneigd te denken dat we, geholpen door al die modellen, heel rationeel bezig zijn.
Maar is dat wel zo?
Streven we onbewust niet naar een positief eindbeeld, met een doel en resultaat waar we blij van worden?
Eigenlijk: waardoor laat je je nu echt leiden
Als ondernemer, of als bestuurder, manager, of professional? Hoe beoordeel je wat past bij jouw pad? Of, als dat te spannend wordt, wat doe je dan? Welke mensen haal je er dan bij, of juist niet bij? Ook dat zijn keuzes!
Kijk eens welke route jij loopt, onderweg naar die beslissingen. Om eens stil te staan welke principes je hanteert, en wat die invloed is op het proces. Wil je wel iets vastleggen? Of wil je eigenlijk alle opties openlaten, om je niet te laten beperken in je gevoel van vrijheid? En ontloop je daarmee dan een zekere verantwoordelijkheid, of is dat alleen maar schijn?
Ongrijpbaar is dat jouw onderbewuste hierbij zo haar eigen rol speelt en dat je je daar dus niet bewust van bent. En hoewel je het gevoel hebt toch echt met twee benen op de grond te staan, doet je onderbewuste waarnemingen zonder dat je daar direct weet van hebt. Waardoor je er niet eens over nadenkt, maar wel registreert en opslaat in je geheugen… waar het te pas en te onpas als referentiemateriaal wordt gebruikt.
Wat kan ik hier nu mee?
Al jouw opgeslagen waarnemingen bevatten informatie, en kunnen daarmee van waarde zijn. Ze hoeven ook niet direct een verband te hebben met een vraagstuk, een keuze of een beslissing, maar ze maken deel uit van jou. Daardoor beïnvloeden ze onontkoombaar de vorm, kwaliteit en snelheid van je beslissingen, en/of jouw bijdragen in beslissingen die samen met anderen worden genomen. Dat klinkt waarschijnlijk vager dan jij wenselijk zou achten.
Ik hou ook niet zo van vaagheden. Maar een signaal negeren kan vervelende gevolgen hebben. Daarom pleit ik vaak voor het inbouwen van reflectietijd (niet te verwarren met bedenktijd!). Je geeft jezelf en het nemen van de beste beslissing een time-out.
Hoe je dat vervolgens inricht is nog wel een dingetje
Wat er vaak gebeurt is dat er vooral wordt ingezet op het vraagstuk in kwestie, het probleem, de probleemanalyse en de feiten, en zo mogelijk samen met de groep mensen die erbij betrokken zijn, en die vanuit hun expertise en perspectief hun licht op de zaak laten schijnen.
Waar je op dat moment aan voorbij gaat, is wat er bij jezelf leeft. Dan hebben we het over principes, je onderbewuste, en dat brengt bij die zelfde besluitvorming een zeker energieniveau met zich mee. En werk je samen met een groep, dan speelt dit bij ieder individu en is het dus in meervoud aanwezig. Terwijl we denken dat we (met elkaar) volkomen rationeel, rekening houdend met alle risico’s, beslissingen nemen!
Bij het doorhakken van knopen is het goed om stil te staan bij die onzichtbare belangen
Besef ook dat die belangen het je vaak moeilijk maken. Als eindverantwoordelijke wil je toch door, en de vaart erin houden. Maar realiseer je: voordat er iets in de buitenwereld gebeurt, moet er eerst iets in de binnenwereld gebeuren. De juiste beslissing voldoet dus ook aan al die onzichtbare, onuitgesproken, innerlijke criteria. En hoe deal je daarmee?
Hoe specifiek je alles ook technisch kunt uitdenken en beschrijven, alle modellen ten spijt, de factor mens uitschakelen, daar worden we niet gelukkiger van. Daarom kun je er maar beter aandacht aan besteden en met het bepalen van je strategie er rekening mee houden. Hanteer het volgende:
- wees er vooral open over, naar jezelf en naar en met anderen
- stel elkaar daar vragen over
- en deel inzichten over wat er leeft naast rationeel bedachte invalshoeken en zichtbare factoren.
Je zult versteld staan wat dit oplevert, en bijdraagt aan de kwaliteit van je beslissing.
Nogmaals de vraag, hoe deal jij hiermee
Gaat dit je niet makkelijk af, dan wil ik je er graag mee helpen om er met een zekere afstand naar te kijken, daardoor op een andere manier waar te nemen, en met een krachtiger gevoel te kunnen beslissen.
Hartelijke groet,
Jeanette